Mattilsynet sitt arbeid med dyrevelferd

Fagleg oppdatert

14.05.2025

Innhald på denne sida

1. Kva er dyrevelferd?
2. Mattilsynet rettleiar
3. Mattilsynet fører tilsyn
4. Dyrevernnemndene bidrar med lekmannsskjønn
5. Mattilsynet utviklar regelverk
6. Samarbeidsavtale med politiet om dyrevelferd
7. Dette gjer Mattilsynet når nokon bryt dyrevelferdslova

Kva er dyrevelferd?

Dyrevelferd handlar om kjenslene, den eigne opplevinga og den fysiske tilstanden til det enkelte dyret når det prøver å meistre levemiljøet sitt. God dyrevelferd omfattar god fysisk funksjon, tilstedevære av positive kjensler med minst mogleg frykt og smerte, og moglegheit for å utøve naturleg eller sterkt motivert åtferd.

Dyrevelferdslova har som formål å fremje god dyrevelferd og respekt for dyr. Lova regulerer korleis menneske skal behandle tamme og viltlevande pattedyr, fuglar, krypdyr, amfibiar, fisk, tifotkreps, blekksprut og honningbier.

Dyrevelferdslova § 3 slår fast at dyr har eigenverdi uavhengig av den nytteverdien dei måtte ha for menneske. Dyr skal behandlast godt og vernast mot fare for unødige påkjenningar og belastningar.

Det er med heimel i dyrevelferdslova utarbeidd underliggjande regelverk, blant anna forskrifter for hald av ulike typar produksjonsdyr, for andre typar verksemder med dyr (for eksempel sirkus og dyreparkar), og for bruk av dyr til spesielle føremål (for eksempel forsøksdyr).

Mattilsynet rettleiar

Mattilsynet forklarer kva for reglar som gjeld for dyrevelferd og saksbehandling i dyrevelferdssaker, og kva reglane betyr.

Vi rettleiar både på heimesidene våre, på telefon og andre stadar der dyreeigarar er i kontakt med oss.

Vi lagar skriftlege rettleiingar

Uansett kor detaljert ei lov eller ei forskrift er, kan det oppstå tilfelle der ein verksemd eller dyreeigar er usikker på korleis dei skal følge reglane.

For å forklare korleis vi tolkar reglane, og korleis vi vil handheva dei, lagar Mattilsynet såkalla rettleiingar på ulike område. Ei rettleiing er ei skriftleg forklaring som ofte inneheld eksempel.

Vi rettleiar om rettar og plikter i saker vi handterer

Mattilsynet rettleiar om korleis vi handterer saker. Det betyr at viss du har en sak hos Mattilsynet, skal vi fortelje deg kva for rettar og plikter du har under handteringa.

Mattilsynet fører tilsyn

Mattilsynet skal føre tilsyn med at dei som har ansvar for dyr, følger reglane.

Ansvaret for velferda til dyra ligg hos

• dyreeigaren (for tamme dyr)
• den som handterer dyret (for ville dyr)

Finn ut kven som har ansvar for kva når det gjeld ville dyr

Viss vi oppdagar at nokon ikkje følger reglane, skal vi reagere og prøve å få dyrehaldaren til å følge regelverket. Sjå kva for verkemiddel vi kan bruke

Slik fører vi tilsyn

Mattilsynet brukar fleire metodar for å føre tilsyn med dyrevelferda. Den vanlegaste metoden er inspeksjonar i dyrehalda. Sjå ein kort video om kva som skjer når vi kjem på inspeksjon:

Andre viktige deler av tilsynsarbeidet er at vi handterer søknader om tillatinger, godkjenninger og dispensasjoner (søknader om unntak frå krav i regelverket).

I tillegg gjennomfører vi tilsynskampanjer, der vi ein periode rettar søkelyset mot eitt eller fleire avgrensa område.

Dette fører vi tilsyn med

Mattilsynet fører tilsyn med alle typar dyrehald: Både tradisjonelle produksjonsdyr som storfe og gris, og dyr som blir haldne som kjæledyr eller for å delta i sport og konkurransar, som hest.

Slik veit vi kven som har dyr

For dei fleste artane av produksjonsdyr må ein melde frå til Mattilsynet om dyrehaldet. For nokre aktivitetar med fyr må ein også ha godkjenning frå Mattilsynet. På denne måten veit Mattilsynet om dyrehalda, og kan gjennomføre tilsyn med dei.

Dei som eig kjæledyr og sportsdyr, må som regel ikkje melde frå til Mattilsynet. Når vi fører tilsyn med slike dyrehald, er det som regel fordi vi har fått bekymringsmeldingar frå publikum, eller fordi vi har våre eigne erfaringar med dyrehaldet.

Dyrevernnemndene bidrar med lekmannsskjønn

Mattilsynet har lokale dyrevernnemnder med utnemnde lekpersonar, som deltek i arbeidet med dyrevelferd. Nemndene kan få i oppdrag frå Mattilsynet å inspisere dyrehald med selskapsdyr og hobbydyr på eiga hand for å følgje opp bekymringsmeldingar.

Lekmannsskjønnet i saker om dyrevelferd

Dyrevernnemndene kan ikkje avgjere om regelverket er brote, og dei kan heller ikkje avgjere korleis Mattilsynet skal reagere på regelbrot. Nemndene kan ikkje fatte enkeltvedtak, men skal bruke lekmannsskjønn og gjere seg opp ei meining om dyrevelferda på staden er i orden eller ikkje er i orden. Så er det opp til Mattilsynet å avgjere om det er regelbrot, og korleis Mattilsynet skal følgje opp regelbrotet.

Lekmannsskjønn er i denne samanhengen vurderingar som dyrevernnemnda gjer på bakgrunn av fornuft, etikk, kunnskap og haldningar, som er representative for ansvarlege personar med praktisk erfaring frå dyrehald. Vurderingane til nemndene skal gjenspeile korleis samfunnet meiner at dyr bør ha det.

Oppgåvene til dyrevernnemndene

Dyrevernnemndene er ein del av Mattilsynet. Det er Mattilsynet som organiserer nemndene og avgjer kva for saker dei skal delta i. At Mattilsynet skal ha dyrevernnemnder, og at nemndene skal bruke lekmannsskjønn i arbeidet med dyrevelferd, er fastsett i dyrevelferdsloven § 30 andre ledd.

Når Mattilsynet får ei bekymringsmelding om velferda for selskapsdyr eller hobbydyr, kan Mattilsynet sende ut dyrevernnemnda for å inspisere dyrehaldet på eiga hand. På slike inspeksjonar skal nemndene

• observere korleis dyra har det
• snakke med dyrehaldaren og få opplysningar om dyrehaldet
• bruke lekmannsskjønn og gjere seg opp ei meining om dyrevelferda er i orden eller ikkje
• vurdere kompetansen til dyrehaldaren
• gi dyrehaldaren råd om hald av dyr
• skrive ned fakta om dyrehaldet og vurderinga av dyrevelferda og kompetansen i eit skjema, som delast med dyrehaldaren
• ta bilde og video for å dokumentere fakta
• sende skjema, bilde og video til Mattilsynet, som vurderer og avgjer om det er regelbrot, og kva som eventuelt skal gjerast vidare i saka
• ringe Mattilsynet i akutte og alvorlege tilfelle, slik at Mattilsynet kan fatte nødvendige vedtak om midlertidig forvaring og andre strakstiltak
• gjennomføre vedtak om midlertidig forvaring ved å ta dyret eller dyra vekk frå dyrehaldet og plassere det eller dei ein trygg stad

Det skal alltid vere minst to medlemmer frå dyrevernnemnda med når nemnda inspiserer dyrehald på eiga hand. Dyrehaldaren har plikt til å sleppe nemnda inn til dyra og gi nemnda nødvendige opplysningar om dyrehaldet. Det er fastsett i dyrevelferdsloven § 18 og § 19.

Dyrevernemndene deltar også på inspeksjonar saman med Mattilsynet, særleg i saker om alvorlege og gjentakande brot på dyrevelferdsloven. Nemndene skal også da observere og vurdere sjølvstendig korleis dyra har det. Mattilsynet kan også trekke inn nemndene og lekmannsskjønnet i vurdering av tilfelle som nemndene ikkje har vore med å inspisere, og i anna arbeid med dyrevelferd.

Medlemmene i dyrevernnemndene

Å vere medlem i dyrevernnemnda er eit statleg verv, som vanlegvis gjeld for fire år om gongen. Mange av medlemmene har vervet i tillegg til vanleg jobb. Det er Mattilsynet som utnemner medlemmene. For å kunne bli utnemnd må du blant anna ha

• kunnskap om og interesse for dyrevelferd
• praktisk erfaring med hald av dyr
• gode evner til å kommunisere med folk og dyr
• kjennskap til korleis offentleg forvaltning fungerer

Mattilsynet utviklar regelverk

Mattilsynet deltar i utviklinga av regelverket som skal vareta dyr si velferd i Noreg.

Regelverket består i hovudsak av lov om dyrevelferd (lovdata.no) og forskriftene til lova. Det er Stortinge som vedtar lovene, og departementa som fastset forskriftene. Departementa som styrer Mattilsynet sitt arbeid med regelverk er Landbruks- og matdepartementet og Fiskeri- og kystdepartementet.

Når vi jobbar med regelverk, involverer vi som regel både kunnskapsinstitusjonar, som Vitenskapskomiteen for mat og miljø, næringsorganisasjonar, dyrevernsorganisasjonar og andre offentlige etatar. Vi sender òg utkastet til reglar på offentleg høyring, sånn at alle som vil, kan gi innspel.

Samarbeidsavtale med politiet om dyrevelferd

Mattilsynet og Politiet har hatt ein samarbeidsavtale sidan 2015. Det overordna målet for det tverretatlege samarbeidet er å styrke kampen mot dyrevelferdskriminalitet.

Samarbeidsavtalen skal bidra til å sikre eit godt og konstruktivt tverretatleg samarbeid med respekt og forståing for etatane sine eigne pliktar og prioriteringar. I avtalen er ein einig om at etatane er ansvarlege for sine eigne prioriteringar og avgjerder, og for at desse blir melde, innførte og følgde opp i den einskilde etaten. 

I samarbeidet skal det leggast til rette for å kunne drøfte generelle problemstillingar, og for å kunne utveksle generell informasjon som har betydning for kampen mot dyrevelferdskriminalitet.

Dette gjer Mattilsynet når nokon bryt dyrevelferdslova

Viss nokon bryt reglane for hald av dyr, skal Mattilsynet reagere for å sikre at dei følger reglane i framtida. Her får du en oversikt over verkemiddel Mattilsynet bruker.

Noko av det viktigaste Mattilsynet gjer, er å rettleie om kva for reglar som gjeld, kva reglane tyder, og kvifor det er viktig å følge dei. Viss dyrehaldarar likevel bryt reglane, har Mattilsynet fleire verkemiddel vi kan bruke.

Vi trappar opp verkemidla når det er naudsynt

Dei fleste som har ansvar for dyr, retter opp feilen når Mattilsynet har påpekt ei plikt eller gitt pålegg om utbetring (sjå under).

Viss dyrehaldaren fortsett å bryte regelverket, bruker Mattilsynet det vi kallar opptrappande verkemiddelbruk. Det betyr at vi gjer nye vedtak med strengare verkemiddel.

Verkemiddel Mattilsynet kan bruke

Skriftleg rettleiing

Vi kan forteje dyrehaldaren kva som står i regelverket, og at den som driv med dyr, har plikt til å følgje reglane.

Dette er det mildaste verkemiddelet vårt. Vi kan bruke det viss bruddet er lite alvorleg, og viss det er første gongen dyrehaldaren bryt regelen.

Vedtak eller varsel om vedtak

Vi kan krevje at dyrehaldare endrar noko ved dyrehaldet sitt, og gjere eit vedtak om kva dyrehaldaren skal gjere (vedta eit pålegg). Eksempel på pålegg kan vere å sikre stor nok plass til kalvar som står i for små binger, eller å sikre at storfe får komme ut på beite om sommaren.

Før vi gjer vedtak, varslar vi vanlegvis dyrehaldaren om kva vi har tenkt å bestemme. Dyrehaldaren får ein frist til å svare. Viss hen rettar opp feilen innan fristen, kan vi ofte avslutte saka utan å vedta eit pålegg.

Dyrehaldaren kan klage på vedtak om pålegg.

Vedtak utan varsel (hastevedtak)

Mattilsynet kan krevje at dyrehaldaren må rette feil med ein gong, og gi eit pålegg på stedet. Dette kallar vi ofte for hastevedtak.

Vi kan òg varsle munnleg på staden at vi vil kome med eit pålegg. Då set vi fristen for  svare på varselet til seinare same dag eller dagen etter.

Desse reaksjonsformene reknar ein òg som vedtak, som ein kan klage på viss ein er ueinig.

Tvangsmulkt

Dyrehaldaren må betale ei mulkt (ei bot) for kvar dag som går utan at hen retter feila.

Lovbrotsgebyr

Viss dyrehaldaren har brote reglane uaktsamt eller med vilje, kan vi bestemme at hen må betale eit lovbrotsgebyr (ei bot).

Kor stort gebyr blir, heng saman med kor alvorleg saka er, om dyrehaldaren har tent pengar på å bryte regelverket, og kor mange pengar det har kosta Mattilsynet å følge opp saka.

Forbod mot aktivitetar

Mattilsynet kan forby nokon å eie, passe på, avle på eller trene dyr. Forbodet kan gjelde i ei viss tid eller for all framtid.

Avvikling av dyrehald

Mattilsynet kan bestemme at heile eller delar av dyrehaldet må avviklast. Eigaren kan få avvikle sjølv viss det er forsvarleg. Viss ikkje, avviklar Mattilsynet det. I nokre tilfelle må vi avlive dyr som lir der og då.

Mellombels forvaring

Mattilsynet kan hente ut dyra, for eksempel viss vi meiner at dyra må ut av dyreholdet med ein gong. Vi plasserer dyra ein stad der dei får de stellet dei treng, fram til vi finn ei varig løysing.

Nokre gongar må vi avlive dyra, for eksempel viss vi meiner det er uforsvarleg å levere dei tilbake, og vi ikkje finn ein ny eigar.

Politimelding

Dei aller mest alvorlege dyrevelferdssakene melder Mattilsynet til politiet.